Bezelye, genellikle küçük küre şeklinde tohumu olan ve birkaç tohumu saklayan baklası olan sebze çeşididir.
P. sativum yani bezelye, bir yıllık yaşam döngüsü olan bir bitkidir. Dünyanın birçok yerinde yetiştirilen serin mevsim mahsulüdür. Dikim konuma bağlı olarak kıştan yaz başlarına kadar sürebilir. Ortalama bezelye tohumu 0.1 ile 0.36 gram arasındadır. Bezelyeler; sebze, taze, dondurulmuş veya konserve olarak kullanılır.
Yabani bezelye, Akdeniz havzası ve Yakın Doğu ile sınırlıdır. Bezelyenin en eski arkeolojik buluntuları, günümüz Yunanistan, Suriye, Türkiye ve Ürdün’ün geç Neolitik dönemine aittir. Mısır’da, erken buluntular Nil delta bölgesinde MÖ 4800–4400 ve Yukarı Mısır’da MÖ 3800–3600 yıllarına denk gelir. Bezelye, MÖ 5. binyılda Gürcistan’da da mevcuttur. Daha doğuda, buluntular daha görülmeye başlamıştır. Bezelye Afganistan’da da mevcuttur. MÖ 2000; MÖ 2250-1750’de günümüz Pakistan ve batı ve kuzeybatı Hindistan çevresindeki Harappan uygarlığında. MÖ 2. binyılın ikinci yarısında, bu baklagil mahsulü Ganj Havzası ve güney Hindistan’da görülmüştür.
İlk dönemlerde bezelye çoğunlukla kuru tohumları için yetiştirilirdi. Akdeniz havzasında yabani olarak büyüyen bitkilerden, Neolitik tarım başlangıcından bu yana sürekli seleksiyon, verimlerini artırdı. MÖ 3. yy’ın başlarında Theophrastus, hassaslığından dolayı kışın geç ekilen baklagiller arasında bezelye bitkisinden bahseder. Milattan sonra birinci yüzyılda Columella, De re rustica’da Romalı lejyonerlerin hala rasyonlarını desteklemek için Numidia ve Judea’nın kumlu topraklarından yabani bezelye topladıklarından söz eder.
Flanders’ın Charles the Good’un 1124’te açıkça belirttiği gibi, Orta Çağ’da tarla bezelyelerinden, kıtlığı uzak tutan temel unsur oldukları için sürekli olarak bahsedilir.
Bezelye hem bodur hem de sırık çeşitlere sahiptir. Sırık çeşitleri, mevcut herhangi bir desteğin etrafına dolanan yapraklardan ince filizler oluşturur ve 1–2 m yüksekliğe kadar tırmanabilir. Tırmanan bezelyeyi desteklemeye yönelik geleneksel bir yaklaşım, ağaçlardan veya diğer odunsu bitkilerden budanmış dalları dik olarak toprağa itmek ve bezelyelerin tırmanması için bir kafes sağlamaktır.
Diğer yönden şu anda piyasada ekimi en fazla olan bezelye çeşidi oturak bezelyedir. Ekiminin, bakımının ve hasadının kolaylığından dolayı geniş alanlarda daha uygun fiyata ekilebildiği için birinci tercih sebebidir.
Bezelye, en çok yeşil, bazen altın sarısı veya nadiren mor bakla şeklinde bir sebzedir ve yaygın olarak serin mevsim sebze mahsulü olarak yetiştirilir. Bezelye tohumu, toprak sıcaklığı 10 ° C’ye ulaşır ulaşmaz ekilebilir, bitkiler en iyi 13 ila 18 ° C sıcaklıklarda büyür. Sıcak ılıman ve ova tropik iklimlerin yaz sıcağında gelişmezler, ancak daha soğuk, yüksek rakımlı, tropikal bölgelerde iyi büyürler. Pek çok çeşit ekimden yaklaşık 60 gün sonra olgunluğa ulaşır.
Özellikle yüksek sıcaklığa ve neme duyarlıdırlar. Ortalama yazların 30 °C’yi aştığı sıcaklıklarda bezelye bitkisi zayıflama eğilimindedir. 32 °C’nin üzerindeki sıcaklıklar çiçeklerin patlamasına ve tohum veriminin düşmesine neden olur.
Bezelye serin havalarda gelişir ve genç bitkiler hafif donlara tolerans gösterir. Bezelye tohumu çimlendikten sonra ilkbaharın soğuk ve nemli iklimine iyi uyum sağlar. Bezelye, yaz sıcaklıkları gelmeden ve üretime son verebilmek için, ilkbaharda mümkün olduğunca erken ekilmelidir.
Ilıman bölgelerde, Ekim ayı ile beraber bezelye tohumu ekilişine başlanmalıdır. Aksi takdirde, bezelye bitkisini don riskine maruz bırakabilirsiniz. Sonbahar mahsulü için, fideleri yaz sonu sıcağında gölge ve özenli sulama ile serin hava gelene kadar beslemeniz gerekir.
Bezelye, iyi drene olan verimli, kumlu bir teli tercih eder, ancak ağır, geçirimsiz kil hariç çoğu toprağı tolere eder. Toprağı gevrek tutmak için bol miktarda hayvan gübresi takviyesi yapabilirsiniz. 6.0-7.5’lik bir pH seviyesi tercih edilir.
Bezelye tohumunun ekileceği toprak mutlaka derin sürülmeli, toprağın son 10 cm’lik bölgesi iyi elenmelidir. Toprakta kesekler varsa parçalanmalı, toprak tava gelmeden tarla sürümü yapılmamalıdır.
Ilıman bölgelerde yoğun yaz sıcakları bittiğinde, karasal bölgelerde son donlar bittiğinde bezelye tohumu ekimlerine başlanabilir.
Genel olarak hesap edersek;
Sıra Üzeri Mesafe; 5 – 8 cm Sıra Arası Mesafe 50 – 80 cm olmalıdır.
Yani dekara 8 – 15 Kg bezelye tohumu düşmesi hedeflenir.
Bezelye tohumları 3 – 4 cm derinliğe ekilmeli ekimden sonra toprağa pres uygulanmalıdır. İhtiyacı olan nem karşılandığında, bezelye tohumları, 5 – 8 gün içinde çimlenmesi gerekmektedir.
Gübreleme
Bezelye, baklagil sınıfına girdiği için toprağa azot fiksasyonu da yapmaktadır. Ama gerekli koşullarda azot takviyesi de gerekmektedir. Ekimden önce toprağa atılacak olan hayvan gübresi ve DAP taban gübresi bitkinin ilk 1,5 – 2 ayındaki gübrelerin çoğunluğunu karşılayacaktır. İleri aşamalarda yine tabandan verilecek 18:18:18 kompoze gübresi veriminizi artıracaktır. Aynı zamanda üstten iz element takviyesi de işinize yarayacaktır.
Kabuklu bezelyelerin ne zaman seçileceğini belirlemek için, kabukları gözle kontrol edin ve hissedin. Bölme yuvarlaksa, güzel bir parlaklığa sahipse ve parlak yeşilse hazırdır. Tohumlar bölmede sırtlar oluşturduysa ve bölme donuk yeşilse, en iyi zamanı geçmiş demektir.
Bezelye kolayca kopar ve kök sistemleri çok derin değildir. Dikkatli olmazsanız bitkiye zarar verebilir, hatta onu topraktan çekebilirsiniz. Her iki elinizi de kullanın – biri asmayı tutmak için, diğeri ise bölmeleri sıkıştırmak için.
Hasat başladığında, ilkbahar veya sonbaharda, bezelye bitkilerini üretimde tutmak için her gün toplayın. Toplama sıklığı kesinlikle toplam verimi etkiler. Aşırı olgunlaşmış baklaları seçin.
Bezelye, şekerlerini ve tatlarını korumak için olabildiğince az su ile çok hızlı pişirildiğinde en iyisidir. Şekerler çözüleceğinden ve tadı kaybolacağından bunları kaynatmayın. Sadece yumuşayana kadar buharda pişirmek işin püf noktasıdır veya kısaca karıştırarak kızartın.
Bezelyeyi iki dakika kaynar suda haşlayın, hemen boşaltın ve iki dakika buzlu suya daldırın. Tekrar süzün, bezelyeleri gevşek bir şekilde plastik poşetlere veya kaplara koyun ve dondurucuya koyun. En iyi kalite için bezelyeyi dokuz ay içinde kullanın.
Bezelye iyi donmasına rağmen dokusunu kaybeder. Bezelye, zengin lezzetini korumak için hasattan hemen sonra dondurulması gerekir. Bezelye dondurmak ve muhafaza etmek için önce istenilen olgunluğa gelmeli, toplanmalı ve kabuklarından ayrılmalıdır. Genellikle bezelye ne kadar yumuşak olursa, nihai üründe kullanılma olasılığı o kadar yüksektir. Bezelye, çok çabuk bozulmaması için toplandıktan kısa bir süre sonra dondurma işlemine tabi tutulmalıdır. Bezelye seçildikten sonra buzlu suya konur ve soğumaya bırakılır. Daha sonra üzerlerinde kalan kir veya toz temizlenir. Daha sonra sudan çıkarılır. Son adım, nihai ürünü üretmek için gerçek dondurmadır.