Domates, genellikle domates bitkisi olarak bilinen Solanum lycopersicum bitkisinin yenilebilir, genellikle kırmızı meyvesidir. Türler batı Güney Amerika ve Orta Amerika’da ortaya çıkmıştır. Nahuatl (Aztekler tarafından kullanılan dil) tomatl kelimesi, domates kelimesinin türetildiği İspanyolca tomate kelimesine evrilmiştir.

İlk kez evcilleştirilmesi ve ekili bir gıda olarak kullanılması, Meksika’nın yerli halkları tarafından yapılmış olabilir. Aztekler, Aztek İmparatorluğu’nun İspanya’nın fethi sırasında yemeklerinde domates kullandılar ve İspanyollar Aztekler ile temas ettikten sonra domatesle ilk kez karşılaştıktan sonra bitkiyi Avrupa’ya getirdiler. Oradan, domates 16. yüzyılda Avrupa sömürge dünyasının diğer bölgelerine tanıtıldı.

Domates, önemli bir umumi lezzeti kaynağıdır. Domates çiğ veya pişmiş çeşitli şekillerde, soslarda, salatalarda ve içeceklerde çeşitli şekillerde tüketilir. Domates bitkisinin birçok çeşidi, dünyanın dört bir yanındaki ılıman iklimlerde yaygın olarak yetiştirilmektedir ve seralar yılın her mevsimi boyunca domates üretimine izin vermektedir. Domates bitkileri tipik olarak 1-3 metre yüksekliğe kadar büyür. Domates bitkileri doğal ortamlarında uzun ömürlüdür, ancak ekonomik açıdan yıllık olarak yetiştirilir.

İKLİM İSTEKLERİ

Domatesler sıcak mevsim ürünleridir ve büyümenin herhangi bir aşamasında dona karşı hassastır. 10 ˚C’nin altındaki sıcaklıklara maruz kalırsa, bitki ve ürünler ciddi şekilde zarar görebilir. Domates bitkisi soğuk havaya maruz kaldığında meyve sertliğini azaltır ve olgunluğu geciktirir. Benzer şekilde, 35 ˚C’nin üzerindeki aşırı sıcaklıklar meyve tutumunu azaltacak ve kırmızı renklenmeyi kısıtlayacaktır. Su stresi ve yüksek sıcaklıklar birlikte ortaya çıkarsa, bitki yumuşak meyveler üretir.

Domatesler için optimum sıcaklık aralığı 17 ila 30 ˚C arasındadır. 30 ˚C’nin üzerinde çiçek oluşumu olumsuz etkilenir. Bu nedenle, açık tarla oturak domates bitkilerinin çoğu ılıman iklimlerde hem kuzey hem de güney yarımküredeki 30. ve 40. paralellikler arasında yetiştirilir. Bununla birlikte, modern çeşitlerin piyasaya sürülmesiyle, domatesler daha yüksek sıcaklıkta, tropikal koşullarda giderek daha fazla yetiştirilmektedir. Sera bitkilerindeki optimum bağıl nem oranı% 60-80 arasındadır. Topraksız tarımda, sırasıyla %75 ve %85 tipik gece ve gündüz bağıl nemidir.

Yetiştirmede enlem derecesi kuzeye doğru çıktıkça yetişme süresi uzar hasat sayısı azalır. Domates, düşük ışık koşullarına duyarlıdır ve çiçek için en az 6 saat doğrudan güneş ışığı gerektirir. Bununla birlikte, güneş radyasyonunun yoğunluğu çok yüksekse, çatlama, güneş lekesi ve olgunlukta eşit olmayan renklenme ortaya çıkabilir.

TOPRAK İSTEKLERİ

Domatesler, drenaj ve fiziksel toprak yapısı iyi olan çok çeşitli topraklarda üretilebilir. Bitki, ekim tavalarının yokluğu göz önüne alındığında alt topraktan yararlanabilen lifli bir kök kütlesi üretir. Bununla birlikte, kök kütlesinin çoğu normal olarak ekili bölgede yoğunlaşır veya toplam kök hacminin % 24’ü üst toprağın ilk 8 cm’sindedir. Domates, iyi beslenme gerektirir. Böylece, en iyi ürünler daha verimli topraklardadır.

Optimum toprak pH’ı 6.0 – 6.5 arasındadır. PH 5.5’in altına düştüğünde, magnezyum ve molibden mevcudiyeti düşer ve 6.5’in üzerine çıkarsa, çinko, manganez ve demir yetersiz kalır.

EKİM

Açık tarla koşullarında domates ekimi için son yıllarda üreticilerin tercih ettiği yöntem fide halinde dikimdir. Fidelik toprağı ince olmalı ve küçük parçacıklardan oluşmalıdır. Bu, küçük domates tohumlarının kavuzlarının kırılmasını kolaylaştırmak içindir. Tohumlar toprağın derinliklerine gömülmemeli, yaklaşık 1 cm derinlikte ekilmelidir. Domates tohumları sadece hafifçe toprakla kaplanmalıdır. Tohumlar arasındaki boşluk yaklaşık 15 cm olmalıdır. Nem seviyesini arttırmak için tohum yatağına malç eklenmesi iyi olur. Bu aynı zamanda sulama sırasında sıçrama etkisini azaltır.

Tohumların yaklaşık 8 gün içinde kendini göstermeye / filizlenmeye başlaması beklenir. Domates fideleri viyollere ekimden yaklaşık 30 – 45 gün sonra dikime hazır hale gelir. Hastalıktan ari fideler üretim aşamasında daha sağlıklı ve verimli ürün elde etmenin ilk aşamasıdır. Fide boyları 13 – 17 cm ve 4 – 5 yapraklı haldeyken dikim gerçekleştirilir.

Dikim sıklığı;
Sıra Arası Mesafe 120 – 180 cm Sıra Üzeri Mesafe 50 – 90 cm olmalıdır.

Bölgeye göre değişkenlik göstermek şartıyla dekara 900 – 1500 bitki düşürülmesi hedeflenir. Ekim sisteminin kuzey – güney doğrultusunda olması hat arasında hava akımı oluşturmasıyla özellikle bakteri hastalıklarına karşı mücadelede yardımcı olur.

Sanayi çeşitlerinde ise bu rakam daha da yüksek olur. Ilıman bölgelerde dekara bitki sayısı 1.250, serin bölgelerde 2.250 adetten başlar.

SULAMA

Domatesler büyüme mevsimi boyunca sürekli bir nem kaynağı gerektirir. Açık tarla koşullarında domatesler yüksek verimli bir ürün elde etmek için 800 ton/dekar suya ihtiyaç duyar.
Bununla birlikte, fazla su, anaerobik toprak koşullarında kök ölümüne, ayrıca gecikmeli, daha az üretken çiçeklenme ve meyve tutumuna yol açacaktır. Meyve setinden sonra çok fazla su, özellikle çatlama olmak üzere çeşitli meyve bozukluklarına neden olur.

Çiçeklenme ayrıca düşük nem stresi koşullarında da olumsuz etkilenir. Çiçeği uç çürümesi düşük su alımından dolayı düşük kalsiyum alımına ve dağılımına neden olan bir problem haline gelir.

Domates bitkilerinin işlenmesinde, meyvede kuru madde içeriğini en üst düzeye çıkarmak ve hasat sırasında toprak sıkışmasını en aza indirmek için hasattan 2-4 hafta önce sulamayı durdurmak yaygın bir uygulamadır. Su pompalamanın ilave maliyetlerinden kaçınmak için suya yakınlık dikim alanına mümkün olduğunca yakın olmalıdır. Özellikle açık hava yöntemi için yağışlı dönemlerde drenajı kolaylaştırdığı için hafif eğimli arazi en iyisidir.

GÜBRELEME

Domates bitkisi tonajlı ve kaliteli ürün verebilmesi için gübre takviyesine ihtiyaç duyar. Birçok fide ekilişinde olduğu gibi domates bitkisi de sağlıklı kök gelişimi için ilk aşamada fosfor ve çinko içerikli gübrelere ihtiyaç duyar. Ülkemizde genelde DAP şeklide toprağa uygulama girilir. Azotlu gübreler 1-2 haftadan ve 5 hafta sonra CAN gübresi de (kalsiyum nitrat) uygulanır. Daha sonra her sulamada bitkinin gelişimine göre farklı gübreler uygulanır.

Domates meyvelerinin sağlıklı olabilmesi için aşırı azotlu gübrelerden kaçınılmalıdır. Azot gübresini çoğunlukla kompoze NPK karışımları ile beraber itkiye verilmesi uygundur. Topraktaki element eksikliğini telafi etmek için gübrelemenin yapıldığını unutmayın. Acil durumlarda veya iz element ihtiyacı gibi durumlarda yapraktan uygulama yapmaktan kaçınmayın.

HASAT

Domates hasadı en az yetiştiriciliği kadar hassastır. Genelde birçok bölgede meyveler tam kızarmadan çakır halde toplanması istenir. Ürün son tüketiciye ulaşıncaya dek kızarmasına devam edeceği hesap edilmelidir. Meyveler elle bükülüp çekilerek koparılmalıdır. Unutulmamalıdır ki domates bitkisi tek seferde hasadı tamamlanmaz bu nedenle bitkiyi hırpalamadan hasat yapılması beklenir.